در محیط‌های صنعتی با خطرات قابل توجهی برای آتش‌سوزی و انفجار روبرو هستیم و استفاده از تجهیزات ضد انفجار امری ضروری است. این لوازم که مطابق با استاندارد تجهیزات ضد انفجار طراحی و تولید می‌شوند، در جلوگیری از وقوع حوادث الزامی هستند.
این تجهیزات ضد انفجار با ویژگی‌های خاص خود، امنیت محیط‌های خاص، مانند صنایع نفت، گاز و پتروشیمی را تضمین می‌کنند. ما در این مقاله از صهبا، به بررسی این استاندارد تجهیزات ضد انفجار و نحوه عملکرد آنها در حفاظت از تجهیزات و پرسنل در برابر خطرات انفجار خواهیم پرداخت.
تجهیزات ضد انفجار یا Exp چیست؟
استاندارد تجهیزات ضد انفجار یکی از موضوعات مهم در صنعت ایمنی و حفاظت در محیط‌های پرخطر است. تجهیزات ضد انفجار (Anti-explosion equipment) که به اختصار “Exp” نامیده می‌شوند، دستگاه‌ها و سیستم‌هایی هستند که برای جلوگیری از بروز انفجار و آتش‌سوزی در محیط‌هایی با پتانسیل خطر بالا طراحی شده‌اند.
این تجهیزات با رعایت استانداردهای بین‌المللی خاص، نه تنها ایمنی افراد و تجهیزات را تضمین می‌کنند، بلکه از خسارات اقتصادی ناشی از حوادث جلوگیری می‌نمایند.
معرفی استاندارد های تجهیزات ضد انفجار
تجهیزات ضد انفجار باید بر اساس استانداردهای بین‌المللی تولید شوند تا بتوانند عملکردی ایمن و کارآمد در محیط‌های پرخطر ارائه دهند. استاندارد تجهیزات ضد انفجار، دارای الزاماتی مشخص برای طراحی، ساخت و نصب تجهیزات تعریف می‌کنند که شامل موارد زیر می‌شوند:
استاندارد ATEX اروپا
این استاندارد که در اتحادیه اروپا رایج و بسیاری از کشورها است، ایمنی تجهیزات در محیط‌های دارای گازهای قابل اشتعال یا گرد و غبار خطرناک را تضمین می‌کند. تجهیزات دارای نشان ATEX به طور دقیق آزمایش شده‌اند تا از بروز حوادث جلوگیری کنند.
استاندارد IECExبین‌المللی
این استاندارد توسط کمیسیون بین‌المللی الکتروتکنیک (IEC) توسعه یافته و به تجهیزات اجازه می‌دهد در کشورهای مختلف بدون نیاز به تست‌های مجدد استفاده شوند. IECEx تأکید زیادی بر آزمون‌های دقیق برای عملکرد در محیط‌های انفجاری دارد.
استاندارد UL آمریکا
این استاندارد توسط آزمایشگاه‌های Underwriters تدوین شده و عمدتاً در ایالات متحده کاربرد دارد. UL به بررسی مقاومت تجهیزات در برابر جرقه‌ها و گازهای خطرناک می‌پردازد.
کد بندی تجهیزات ضد انفجار در استاندارد ATEX
استاندارد ATEX مشخصات دقیقی برای طراحی و استفاده از تجهیزات ضد انفجار ارائه می‌دهد. این استاندارد شامل دو دستورالعمل اصلی است:
- ATEX 2014/34/EU برای تجهیزات و سیستم‌های حفاظتی که در محیط‌های مستعدِ انفجار استفاده می‌شوند.
- ATEX 99/92/EC برای محافظت از کارکنان در این محیط‌ها استفاده می‌شوند.
اما کدبندی ATEX به صورت طبقه‌بندی زیر تعریف می‌شود:
| نماد | معنی |
| I | تجهیزات برای معادن |
| II | تجهیزات برای سایر محیط‌های خطرناک |
| G | محیط‌های گازی |
| D | محیط‌های گرد و غبار |
| Ex | نشان‌دهنده مقاومت در برابر انفجار |
| d | محفظه ضد انفجار |
| e | افزایش ایمنی |
| n | تجهیزات غیر جرقه‌زا |
| p | تجهیزات با فشار مثبت |
| I | تجهیزات برای معادن |
| II | تجهیزات برای سایر محیط‌های خطرناک |
این کدها ترکیبی از حروف و اعداد هستند که ویژگی‌های ایمنی تجهیزات را توضیح می‌دهند. برای مثال، II 2G Ex d IIB T4 به معنای استاندارد تجهیزات ضد انفجار برای محیط گازی، با محفظه ضد انفجار و توان تحمل دمای 135 درجه سانتی‌گراد است.
یکی از تجهیزاتی که در محیط‌های خطرناک، برای حفاظت از کابل‌های الکتریکی در برابر نشت گازها و جرقه‌ها طراحی شده؛ گلند ضد انفجار است. این تجهیزات بر اساس همین استاندارد ATEX تولید می‌شود و نقش مهمی در جلوگیری از ورود مواد قابل اشتعال به داخل سیستم‌های الکتریکی ایفا می‌کنند.
گلندهای ضد انفجار به‌ویژه برای ایمنی نصب تجهیزات الکتریکی در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی استفاده می‌شوند. این تجهیزات باید مقاومت مکانیکی و حرارتی بالایی داشته باشند.
پیشنهاد مطالعه: معرفی روش‌های تشخیص گلند تقلبی از اصل
تجهیزات ضد انفجار در استاندارد NEC500 ایالات متحده
استاندارد NEC (National Electrical Code) 500 در ایالات متحده به طبقه‌بندی مناطق خطرناک و تجهیزات ضد انفجار در این محیط‌ها می‌پردازد. این استاندارد برای جلوگیری از وقوع انفجار در محیط‌های مستعدِ خطر تعریف شده و براساس نوع ماده قابل اشتعال، گروه‌بندی انجام می‌دهد.
| طبقه‌بندی | معنی |
| Class I | محیط‌هایی با گازها و بخارات قابل اشتعال |
| Class II | محیط‌هایی با گرد و غبار قابل اشتعال |
| Class III | محیط‌هایی با الیاف و ذرات قابل اشتعال |
| Division 1 | شرایط خطرناک به‌طور مداوم یا مکرر موجود است |
| Division 2 | شرایط خطرناک فقط در شرایط غیرعادی (مانند نشت) وجود دارد |
| Groups A-G | گروه‌بندی مواد قابل اشتعال براساس خواص شیمیایی (مانند استیلن، پروپان) |
استاندارد تجهیزات ضد انفجار IEC
استاندارد IEC (International Electrotechnical Commission) برای تجهیزات ضد انفجار بر مبنای تعریف مناطق خطرناک و الزامات ایمنی طراحی شده است. این استاندارد بین‌المللی، تجهیزات را برای محیط‌های حاوی گاز، بخار یا گرد و غبار خطرناک طبقه‌بندی می‌کند. ساختار آن شامل مناطق و گروه‌های مواد خطرناک است.
| طبقه‌بندی | معنی |
| Zone 0 | گازهای خطرناک به‌طور دائم یا طولانی‌مدت حضور دارند |
| Zone 1 | گازهای خطرناک احتمالاً در شرایط عادی حضور دارند |
| Zone 2 | گازهای خطرناک فقط در شرایط غیرعادی حضور پیدا می‌کنند |
| Zone 20 | گرد و غبار قابل اشتعال به‌طور دائم حضور دارد |
| Zone 21 | گرد و غبار قابل اشتعال احتمالاً در شرایط عادی وجود دارد |
| Zone 22 | گرد و غبار قابل اشتعال فقط در شرایط غیرعادی حضور پیدا می‌کند |
| Gas Groups | گروه‌بندی مواد بر اساس خطر اشتعال (مانند IIA، IIB، IIC) |
در محیط‌های Zone 1 و Zone 2 که احتمال حضور گازهای خطرناک وجود دارد، استفاده از دوربین ضد انفجار ضروری است. این دوربین‌ها با طراحی خاص و محفظه‌های بسیار مقاوم در برابر انفجار، ایمنی عملیات نظارتی را تضمین می‌کنند. مطابق استاندارد IEC، دوربین‌های ضد انفجار باید توانایی عملکرد در شرایط دمایی بالا و محیط‌های مرطوب یا پر از بخارات قابل اشتعال را داشته باشند. این تجهیزات برای صنایع نفت، گاز و پتروشیمی بسیار الزامی هستند.
استاندارد تجهیزات ضد انفجار EN
استاندارد EN (European Norm) شامل دستورالعمل‌ها و الزامات مرتبط با طراحی و استفاده از تجهیزات ضد انفجار است. این استاندارد، تطابق با محیط‌های خطرناک و جلوگیری از انفجار در مناطق صنعتی را تضمین می‌کند. استاندارد EN با استانداردهای ATEX هماهنگ بوده و برای محیط‌های مختلف گاز و گرد و غبار طبقه‌بندی دقیقی ارائه می‌دهد.
| کد | معنی |
| Zone 0 | محیطی که گازهای خطرناک به‌طور دائم یا طولانی‌مدت وجود دارند |
| Zone 1 | محیطی که گازهای خطرناک به‌طور موقت یا در شرایط عادی وجود دارند |
| Zone 2 | محیطی که گازهای خطرناک فقط در شرایط غیرعادی وجود دارند |
| Gas Groups | گروه‌بندی گازها بر اساس خطر اشتعال (مانند IIA، IIB، IIC) |
| Dust Zones | شامل Zone 20، Zone 21، و Zone 22 برای گرد و غبارهای قابل اشتعال |
در Zone 0 و Zone 1، استفاده از کاور ضد انفجار نقش مهمی در محافظت از قطعات حساس، مانند ابزارهای اندازه‌گیری، کنترل و روشنایی دارد. این کاورها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که از نفوذ گازها و بخارات قابل اشتعال به داخل تجهیزات جلوگیری کنند و در صورت وقوع انفجار داخلی، از گسترش آن به محیط اطراف ممانعت به عمل آورند.
جمع بندی
استانداردهای تجهیزات ضد انفجار، نظیر ATEX، IEC و EN، ابزارها و دستگاه‌های ضروری برای محیط‌های خطرناک را تعریف و طبقه‌بندی می‌کنند. این استانداردها تضمین می‌کنند که تمام تجهیزات، ایمن بوده و از وقوع حوادثی نظیر انفجار و آتش‌سوزی جلوگیری می‌کنند. رعایت این استانداردها، ایمنی در صنایع حساس نظیر نفت و گاز را تضمین می‌کنند. شرکت صهبا با ارائه خدمات تخصصی در زمینه تأمین تجهیزات ضد انفجار و مشاوره برای انتخاب صحیح تجهیزات، به سازمان‌ها در بهبود ایمنی صنعتی کمک می‌کند. برای اطلاعات بیشتر، می‌توانید از خدمات این شرکت بهره‌مند شوید و برای استعلام قیمت به روز این تجهیزات، به سایت شرکت مراجعه کنید.
سوالات متداول
- چگونه استاندارد تجهیزات ضد انفجار را برای محیط کاری خود انتخاب کنیم؟
این انتخاب بر اساس نوع مواد خطرناک (گازها، بخارات یا گرد و غبار) و طبقه‌بندی منطقه (Zone) محیط کاری شما انجام می‌شود.
- تفاوت بین استاندارد ATEX و IEC چیست؟
ATEX در اروپا الزامی است و بر تطابق با دستورالعمل‌های ایمنی اروپا تمرکز دارد، در حالی که IEC استاندارد بین‌المللی برای محیط‌های مختلف است.
- چه تجهیزاتی شامل استاندارد تجهیزات ضد انفجار می‌شوند؟
تجهیزاتی مانند گلند، دوربین، محفظه و چراغ‌های ضد انفجار از این استانداردها پیروی می‌کنند.
- آیا تجهیزات ضد انفجار می‌توانند در تمامی مناطق خطرناک استفاده شوند؟
خیر، هر تجهیزات برای Zone مشخصی طراحی شده است و باید با الزامات آن Zone مطابقت داشته باشد.