استاندارد atex چیست ؟ استاندارد atex یا ATmosphere Explosible یک استاندارد اروپایی در رابطه با تجهیزات، سیستمهای مکانیکی و سیستمهای الکتریکی ضدانفجار است که در مناطق پر خطر مورد استفاده قرار می‌گیرند. مناطق پرخطر (Hazardous Area) به مناطقی گفته می‌شود که بر اثر وجود سیالات، گازها یا غبارهای قابل اشتعال امکان بروز آتش‌سوزی وجود دارد. به همین دلیل در این مناطق از تجهیزاتی باید استفاده شود که حادثه رخ ندهد. محیط‌های صنعتی در استاندارد اتکس از لحاظ انفجار و وقوع آتش‌سوزی شامل چند دسته می‌شوند که به هر منطقه زون گفته می‌شود. طبق استاندارد atex برای هر سیستم یا تجهیزی یک کد وجود دارد که مشخص می‌کند هر تجهیزی در کجا استفاده شود.
در استاندارد atex معیار دسته‌بندی زون شامل سه مورد می‌شود. اولین مورد این است که چقدر در محیط عامل انفجاری وجود دارد. مورد دوم، محیط معدن است یا غیر معدن و مورد سوم، ماده انفجاری گاز است یا غبار. بر اساس این سه مورد کد خاصی برای هر کدام از این زون‌ها وجود دارد و مقدار خطر محیط با بالا رفتن هر کد کاهش پیدا می‌کند. در این مقاله به بررسی کد زون‌ها بر اساس استاندارد اتکس پرداخته‌ایم.
نحوه زون‌بندی مناطق پرخطر
محیط‌های پرخطر بر اساس استاندارد atex شامل موارد زیر می‌شوند:
- برای زون‌بندی محیط‌هایی که ماده انفجاری گاز باشد از سه عدد صفر، یک و دو برای زون‌بندی محیط استفاده می‌شود. کم خطرترین محیط برای گازها عدد دو است که در این محیط تجمع ماده انفجاری رخ نمی‌دهد و اگر تجمع گاز در محیط انجام شود به مدت زمان کوتاهی است و سریع برطرف می‌شود.
در محیط‌های تجمع گاز پرخطر با کد یک نشان داده می‌شود. زون صفر برای محیط‌های با تجمع گازها بیشترین حساسیت را دارد و به طور پیوسته در محیط گاز وجود دارد.
- در محیط‌هایی که ماده انفجاری گردوغبار است با اعداد ۲۰، ۲۱ و ۲۲ نشان داده می‌شود. در این مناطق بالاترین حساسیت و کمترین حساسیت به ترتیب مربوط به زون ۲۰ و زون ۲۲ است.
- اگر در محیط‌های معدنی به صورت همزمان هم غبارات اشتعال‌زا هم گاز وجود داشته باشد از دو کد M1 و M2 برای آن‌ها استفاده می‌شود.
خواندن کد استاندارد atex به زبان ساده
همه تجهیزاتی که تاییدیه استاندارد atex را دارند از یک کد مخصوصی برخوردار هستند که این کد مشخص می‌کند که تجهیز موردنظر در کدام زون قرار دارد. در این جا لازم است به این نکته توجه کنید که همه کدهای تاییدیه اتکس با عبارت EX شروع می‌شوند که در این عبارت پسوند و پیشوند وجود دارد. هر کد بسته به نوع تاییدیه شامل دو یا سه پیشوند خواهد بود. برای معادن که غبار و گاز جدا نیستند، پیشوند دو بخش دارد و برای دیگر محیط‌ها از سه بخش تشکیل شده است.
اگر در ابتدای کد اتکس حرف I و حرف II نوشته شده باشد به ترتیب استاندارد برای معدن و محیط‌های صنعتی است. عبارت‌های M1 و M2 برای محیط‌های معدنی و اعداد یک، دو و سه برای محیط‌های غیرمعدنی خواهد بود. با افزایش عدد مربوطه خطر در زون کاهش پیدا می‌کند. اگر در کنار این علامت‌ها حروف G و D نوشته شود به ترتیب برای گاز و غبار است.
استاندارد اتکس برای غبارات است یا گاز
در استاندارد atex نماد I مربوط به معادن است. در معادن گاز و غبارات به صورت همزمان وجود دارد که بین این دو مورد نمی‌توان تمایز قائل شد. نماد II و نماد III به ترتیب مربوط به تهدیدات گاز و غبارات است. در ادامه این حروف بخش A ، B و C وجود دارند که بالاترین ایمنی مربوط به نماد C است. عبارت IIIA و IIIB به ترتیب نشان دهنده‌ای ایمنی در برابر ذرات معلق قابل اشتعال و ایمنی در برابر غبارات غیر رسانا خواهند بود و عبارت IIIC ایمنی کامل در برابر همه موارد قبلی و غبارات رسانا را نشان می‌دهد.
کلاس دمایی تجهیز با T1 تا T6 متغیر باشد. برای بسیاری از مواد مانند اتان، متان، پروپان و آمونیاک کلاس دمایی T1 تا T6 است. به طور مثال در محیط‌هایی که خطر نشت سیکلو هگزان و بخار گازوئیل وجود دارد، کلاس دمایی باید از T3 بالاتر باشد. یک عبارت دو حرفی در پایان هر کد اتکس وجود دارد که سطح حفاظتی که تجهیز موردنظر ارائه می‌دهد، نشان داده می‌شود. عبارت Mb و Ma مربوط به معادن خواهد بود. سطوح ممکن برای امنیت شامل گزینه‌های زیر می‌شوند:
- Gc
- Ga
- Gb
- Dc
Ga و Da بالاترین سطوح حفاظتی هستند.
روش ایجاد ایمنی در تجهیز چیست
در استاندارد atex یک عبارت دو یا یک حرفی بعد از EX می‌آید که روش ایجاد ایمنی در تجهیز را بیان می‌کند. این حروف شامل گزینه‌های زیر می‌شوند:
- N
- M
- E
- D
- Ia
هر یک از حروف بالا نوع ایمنی خاصی دارند. به طور مثال d هاوزینگ تجهیز به گونه‌ای طراحی شده است از محیط بیرون جرقه‌های ایجاد شده ایزوله می‌شوند. بالاترین سطح ایمنی مربوط به عبارت ia است و تجهیز موردنظر به طور ذاتی در محیط انفجاری خطر ایجاد نمی‌کند و امن خواهد بود. تجهیزاتی که استاندارد ia دارند مصرف انرژی کمی دارند که در ساختار آن‌ها هیچ جرقه، کوچکترین بارقه و نقطه گرم ایجاد نخواهد شد.
حروف m ، d و n نشان می‌دهند که تجهیز مورد نظر برای زون یک و دو استفاده می‌شود. به این حروف، حرف a، b یا c چسبیده‌اند که سطح ایمنی را نشان می‌دهند. بالاترین و پایین‌ترین سطح ایمنی به ترتیب شامل حرف a و حرف c می‌شوند. به طور مثال نماد db نشان می‌دهد که به روش هاوزینگ ایمنی ایزوله شده است و سطح ایمنی برای زون‌های یک و دو مناسب خواهد بود. حرف a مناسب بودن تجهیز برای زون یک، صفر و دو حرف C برای زون دو یا ۲۲ و حرف b برای زون یک و دو است.
سخن پایانی
استاندارد atex یک استاندارد اروپایی برای تجهیزات ضدانفجار است که در محیط‌هایی که امکان انفجار وجود دارد، استفاده می‌شود. بر اساس این استاندارد می‌توان امن بودن تجهیزات ضدانفجار را مشخص کرد که در این مورد حروف و اعدادی بیان شده‌اند که هر کدام معنا و مفهوم خاصی دارند.
به طور مثال برای محیط‌هایی که ماده انفجاری گاز است از عدد صفر، یک و دو استفاده می‌شود که عدد دو کم خطرترین محیط برای گازها است و زون صفر پرخطرترین محیط برای گازها خواهد بود. برای محیط‌های با ماده انفجاری گردوغبار اعداد 20، 21 و 22 نشان داده می‌شود که عدد 20 و 22 به ترتیب بالاترین حساسیت و کمترین حساسیت با ماده انفجاری گردوغبار هستند.
برای این که بدانید استاندارد atex برای معدن است یا محیط‌های صنعتی باید به حرفی که در ابتدای کد اتکس وجود دارد، توجه کنید که حرف i و حرف ii به ترتیب برای معادن و محیط‌های صنعتی خواهد بود.