انواع تجهیزات ضد انفجار

انواع تجهیزات ضد انفجار نه تنها برای ایمنی کارکنان، بلکه برای حفاظت از سرمایه‌های صنعتی طراحی شده‌اند. آیا می‌دانید هر ساله در صنایع نفت، گاز و شیمیایی، چه میزان خسارت ناشی از انفجارهای صنعتی رخ می‌دهد؟ این خطرات، به طور مستقیم به عدم استفاده از تجهیزات مناسب در محیط‌های مستعد انفجار مرتبط هستند.

این مطلب، با حمایت و محافظت از سیستم صنعتی کشور و آشنایی شما با این تجهیزات، استانداردهای جهانی، و کاربردهای آنها در صهبا تولید شده است تا اهمیت بی‌چون‌ و چرای استفاده صحیح از این ابزارها را بهتر درک کنید.

تعریف تجهیزات ضد انفجار

تجهیزات ضد انفجار (Explosion-Proof Equipment) به لوازمی اطلاق می‌شود که به‌طور ویژه برای کار در محیط‌های با خطر انفجار طراحی شده‌اند. این تجهیزات قادرند از بروز جرقه یا انتقال حرارت بالا جلوگیری کنند و به این ترتیب خطرات ناشی از مواد قابل اشتعال و گازهای انفجاری را کاهش دهند.

در بسیاری از صنایع، از جمله نفت، گاز، پتروشیمی و معدن استفاده از تجهیزات ضد انفجار الزامی است تا ایمنی پرسنل و تجهیزات در برابر انفجارهای احتمالی حفظ شود. این تجهیزات معمولاً مطابق با استانداردهای بین‌المللی مانند ATEX و IECEx ساخته می‌شوند که ایمنی و کارایی آنها را تضمین می‌کند.

انواع تجهیزات ضد انفجار

انواع تجهیزات ضد انفجار با استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته و طراحی‌های خاص به حداقل رساندن خطرات ناشی از انفجار در مکان‌های حساس کمک می‌کنند. این تنوع تجهیزات ضد انفجار بسته به نوع خطرات موجود در محیط و استانداردهای ایمنی مورد نیاز، به دسته‌های گوناگونی تقسیم می‌شوند. این تفاوت و تنوع دستگاه‌ها به صنایع اجازه می‌دهد تا متناسب با نیازهای خاص خود، تجهیزاتی را انتخاب کنند که هم ایمنی کارکنان و محیط را تضمین کند و هم عملکرد فرآیندها را بهینه سازد.

اهمیت استفاده از این تجهیزات تنها به پیشگیری از انفجار محدود نمی‌شود؛ بلکه به کاهش خسارات مالی و جانی، افزایش طول عمر تجهیزات و اطمینان از مطابقت با استانداردهای بین‌المللی ایمنی نیز کمک می‌کند. در ادامه، با انواع تجهیزات ضد انفجار و کاربردهای متنوع آن‌ها آشنا خواهید شد.

جعبه و باکس ضد انفجار Ex Boxes

جعبه‌ها و باکس‌های ضد انفجار (Explosion-Proof Boxes) از تجهیزات بسیار مهم برای محیط‌های صنعتی محسوب می‌شوند که خطر انفجار یا اشتعال در آنها وجود دارد. این باکس‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که نه تنها از ورود گازها یا ذرات قابل اشتعال به داخل تجهیزات الکتریکی جلوگیری می‌کنند، بلکه در صورت بروز انفجار داخلی، مانع از انتشار آن به محیط بیرونی می‌شوند.

باکس ضد انفجار اغلب از جنس آلومینیوم، فولاد ضد زنگ یا مواد پلیمری مقاوم مانند GRP ساخته می‌شوند و استانداردهایی نظیر ATEX و IECEx را برای استفاده در مناطق خطرناک دارند.​

تابلو ضد انفجار

تابلو ضد انفجار (Explosion-Proof Panels) سیستم‌های کنترل و توزیع برق را در محیط‌های پرخطر مدیریت می‌کنند. این تابلوها به واسطه طراحی خاص، مانع از ایجاد جرقه یا انفجار در محیط می‌شوند و برای استفاده در صنایع پتروشیمی ایده‌آل هستند.

جنس بدنه این تابلوها معمولاً از فلزات مقاوم و پوشش‌های ضد خوردگی ساخته می‌شود. این محصولات قابلیت تجهیز به نمایشگرها و کنترلرهای خاص را نیز دارند که استفاده از آنها را در شرایط دشوار آسان‌تر می‌کند.​

جعبه تقسیم ضد انفجار

جعبه‌ تقسیم ضد انفجار (Explosion-Proof Junction Boxes) نقاط اتصال کابل‌ها را در محیط‌های صنعتی مدیریت می‌کنند. این جعبه‌ها برای اتصال ایمن سیم‌ها و کابل‌ها به کار می‌روند و اغلب در مکان‌هایی که گازهای قابل اشتعال یا مواد شیمیایی خطرناک وجود دارند استفاده می‌شوند. 

این جعبه تقسیم که از انواع تجهیزات ضد انفجار است دارای ویژگی‌هایی شامل مقاومت در برابر حرارت، ضد خوردگی بودن و درجه حفاظتی بالا، مانند IP67 است. این محصولات به گونه‌ای طراحی شده‌اند که با استانداردهای زون بندی مناطق خطرناک نظیر Zone 1 و Zone 2 سازگار باشند​

جانکشن باکس ضد انفجار

جانکشن باکس‌های ضد انفجار (Explosion-Proof Junction Boxes) نوع خاصی از جعبه تقسیم ضد انفجار هستند که علاوه بر وظایف اصلی، دارای طراحی پیشرفته‌تر برای مقاومت در برابر ضربه و آلودگی‌های محیطی می‌باشند.

این جعبه‌ها اغلب در محیط‌های صنعتی سنگین مانند پالایشگاه‌ها و سکوی‌های نفتی استفاده می‌شوند. جنس این محصولات می‌تواند از فولاد، آلومینیوم یا مواد پلیمری مقاوم در برابر ضربه باشد. البته بسته به نیاز، این باکس‌ها با اندازه‌ها و ویژگی‌های مختلف قابل سفارش هستند​. 

ترمینال باکس ضد انفجار

ترمینال باکس‌های ضد انفجار (Explosion-Proof Terminal Boxes) برای اتصال ایمن ترمینال‌های الکتریکی در محیط‌های بسیار پرخطر طراحی شده‌اند. این باکس‌ها دارای مقاومت بالا در برابر شوک‌های مکانیکی، روغن‌ها و رطوبت بوده و معمولاً از مواد سبک مانند GRP یا فلزاتی نظیر آلومینیوم ساخته می‌شوند.

برخی از ویژگی‌های این تجهیزات مقاومت در برابر خوردگی، عایق حرارتی مناسب و وزن کم است که استفاده از آنها را در محیط‌های صنعتی تسهیل می‌کند.

تجهیزات روشنایی ضد انفجار

از تجهیزات روشنایی ضد انفجار (Explosion-Proof Lighting Equipment) برای بخش‌های ایمنی در محیط‌های صنعتی پرخطر استفاده می‌شود. این تجهیزات با طراحی خاصِ خود از ایجاد جرقه، انتشار گرما یا تخلیه الکتریکی که می‌تواند منجر به انفجار شود، جلوگیری می‌کنند.

استفاده از این تجهیزات در محیط‌هایی با گازهای قابل اشتعال، بخارات خطرناک، یا گرد و غبار انفجاری بسیار الزامی است. آنها مطابق استانداردهای ایمنی بین‌المللی مانند ATEX و IECEx تولید شده و اغلب در صنایعی مانند نفت و گاز، پتروشیمی، معدن و کارخانجات شیمیایی به کار گرفته می‌شوند.

این تجهیزات روشنایی از انواع تجهیزات ضد انفجار هستند که علاوه بر تضمین ایمنی، دارای ویژگی‌هایی مانند مقاومت بالا در برابر شرایط خیلی سختِ محیطی، طول عمر زیاد و بازده نوری بالا هستند.

چراغ‌های ضد انفجار

چراغ‌ ضد انفجار از رایج‌ترین انواع تجهیزات روشنایی ضد انفجار است که برای تأمین روشنایی ایمن در محیط‌های حساس و با ریسک بالا طراحی شده‌است. 

این چراغ‌ها از مواد مقاوم مانند آلومینیوم، فولاد ضدزنگ یا پلی‌کربنات ساخته می‌شوند تا در برابر ضربه، حرارت و شرایط نامساعد محیطی مقاوم باشند.

ویژگی‌های اصلی چراغ‌های ضد انفجار عبارت‌اند از:

• محفظه‌های مهر و موم‌شده برای جلوگیری از ورود گازها و ذرات قابل اشتعال.
• مقاومت در برابر حرارت برای جلوگیری از ایجاد گرمای بیش‌ازحد در سطح چراغ.
• طراحی‌های ضد جرقه برای حذف خطر ایجاد جرقه‌های الکتریکی.

البته این چراغ‌ها به دو صورت قابل نصب هستند:

• چراغ‌های ثابت، برای روشنایی دائمی در محیط‌های صنعتی.
• چراغ‌های قابل حمل، برای استفاده موقت و انعطاف‌پذیر در محیط‌های پرخطر.

کاربرد چراغ‌های ضد انفجار شامل روشنایی پالایشگاه‌ها، سکوهای نفتی، معادن زیرزمینی و کارخانه‌های تولید مواد شیمیایی است. انتخاب صحیح این تجهیزات نه تنها ایمنی محیط را تضمین می‌کند بلکه با افزایش بهره‌وری نوری، هزینه‌های انرژی را نیز کاهش می‌دهد.

کلید های ضد انفجار

کلیدهای ضد انفجار یکی از پرکاربردترین و مهم‌ترین انواع تجهیزات ضد انفجار هستند که برای کنترلِ ایمن جریان برق در محیط‌های پرخطر به کار می‌روند. این کلیدها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که از ایجاد جرقه یا شعله‌ور شدن گازها و بخارات قابل اشتعال جلوگیری کنند.

بدنه این کلیدها معمولاً از موادی مانند آلیاژ آلومینیوم، فولاد ضدزنگ یا پلی‌کربنات مقاوم ساخته می‌شود که تحمل شرایط سخت محیطی و مقاومت در برابر خوردگی را فراهم می‌کند. آنها دارای تنوع هستند که بر اساس کاربرد و نوع کنترل به چند دسته تقسیم می‌شوند:

• کلیدهای روشن و خاموش (ON/OFF Switches)
• کلیدهای تعویض (Selector Switches)
• کلیدهای اضطراری (Emergency Stop Switches)
• کلیدهای کنترل سرعت و دور (Speed Control Switches)
• کلیدهای تایمر (Timer Switches)
• لیمیت سوییچ‌های ضد انفجار (Explosion-Proof Limit Switches)

کلیدهای ضد انفجار بر اساس استانداردهای بین‌المللی مانند ATEX (Directive 2014/34/EU) و IECEx طراحی و ساخته می‌شوند. این استانداردها تضمین می‌کنند که کلیدها محافظ خوبی در برابر نفوذ گازها و گرد و غباربه محفظه داخلی کلید می‌شوند. قابلیت تحمل دماهای بسیار بالا یا پایین را دارند و مناسب برای شرایط سخت صنعتی و محیط‌های خورنده هستند.

در ادامه، سایر تجهیزات مرتبط از جمله سوکت باکس ضد انفجار و لیمیت سوییچ ضد انفجار با جزئیات معرفی خواهند شد.

سوکت و پلاگ ضد انفجار

اغلب برای اتصال ایمنِ دستگاه‌های الکتریکی در محیط‌های خطرناک از سوکت و پلاگ ضد انفجار (Explosion-Proof Socket and Plug) استفاده می‌شود. به شکلی طراحی شده‌اند که از جرقه‌زنی و انتشار شعله جلوگیری کنند. پوشش خارجی این سوکت‌ها و پلاگ‌ها معمولاً از مواد مقاوم مانند آلومینیوم ضد زنگ یا پلی‌کربنات ساخته می‌شود که در برابر حرارت، ضربه و خوردگی بسیار مقاوم هستند.

از این تجهیزات در صنایعی مانند نفت و گاز، کارخانجات مواد شیمیایی و تأسیسات تولید برق استفاده می‌شود. ویژگی اصلی آنها این است که برای تحمل جریان‌های بالا و شرایط محیطی سخت، توانمند هستند.

سوکت باکس ضد انفجار

محفظه‌ای محافظ برای سوکت‌ها و پلاگ‌هاست که در برابر آسیب‌های محیطی و خطرات انفجار طراحی شده است. این جعبه‌ها از موادی مقاوم مانند فولاد ضد زنگ و آلیاژ آلومینیوم ساخته می‌شوند و دارای درجه حفاظت IP بالا هستند که مانع از نفوذ گرد و غبار، رطوبت و گازهای اشتعال‌زا می‌شوند.

سوکت باکس ضد انفجار (Explosion-Proof Socket Box) عموماً دارای طراحی ماژولار هستند و قابلیت نصب در دیوار یا پایه را دارند. از این تجهیزات برای کاهش خطرات در محیط‌های حساس مانند پالایشگاه‌ها، معادن و تأسیسات شیمیایی استفاده می‌شود. این محفظه‌ها بخشی از انواع تجهیزات ضد انفجار هستند که ایمنی و طول عمر تجهیزات را تضمین می‌کنند.

کلید ضد انفجار

برای کنترل قطع و وصل جریان برق در محیط‌های مستعد انفجار نیاز به کلید ضد انفجار (Explosion-Proof Switch) است. این کلیدها با مکانیزم‌های ایمنی پیشرفته، خطر جرقه‌زنی را به حداقل می‌رسانند. انواع مختلفی از این کلیدها وجود دارند، از جمله کلیدهای قطع اضطراری، کلیدهای دور متغیر و کلیدهای انتخاب وضعیت (Selector Switch).

 بدنه آنها معمولاً از متریال‌های مقاومی مانند آلیاژهای فلزی یا پلاستیک‌های خاص ساخته می‌شود که در برابر حرارت، فشار و خوردگی مقاوم هستند. کلیدهای ضد انفجار در صنایع حساس مانند نیروگاه‌ها و تأسیسات دریایی، یکی از مهم‌ترین انواع تجهیزات ضد انفجار محسوب می‌شوند.

لیمیت سوییچ ضد انفجار

از جمله تجهیزاتی پیشرفته برای تشخیص موقعیت تجهیزات مکانیکی در محیط‌های خطرناک هستند. لیمیت سوئیچ ضد انفجار (Explosion-Proof Limit Switch) با طراحی خاص خود، در برابر نفوذ گازها، بخارات قابل اشتعال و گرد و غبار مقاوم‌اند.

کاربرد اصلی آنها در خطوط تولید اتوماتیک، ماشین‌آلات سنگین و سیستم‌های حمل‌ و نقل صنعتی است. ویژگی برجسته لیمیت سوئیچ‌های ضد انفجار، حساسیت بالا و قابلیت اطمینان در شرایط سخت است. این 

پوش باتن ضد انفجار

 یکی از ساده‌ترین، اما پراهمیت‌ترین ابزارهای کنترل در محیط‌های صنعتی پرخطر پوش باتن ضد انفجار (Explosion-Proof Push Button) است. این پوش باتن‌ها از انواع تجهیزات ضد انفجار هستند که ایمنی و کارایی سیستم‌ها را تضمین می‌کنند.

برای فعال‌سازی یا توقف سریع فرآیندها به صورت دستی طراحی شده‌اند. بدنه این تجهیزات از موادی مانند آلیاژهای مقاوم در برابر ضربه و شعله ساخته شده و در برابر نفوذ آب، گرد و غبار و گازهای اشتعال‌زا مقاوم است. پوش باتن‌های ضد انفجار در انواع مختلفی مانند پوش باتن‌های دوحالته (دو وضعیت) یا چند حالته تولید می‌شوند که در صنایع نفت، پتروشیمی و کارخانجات تولیدی بسیار پرکاربرد هستند. 

اتصالات ضد انفجار

برای ایمن‌سازی سیستم‌های الکتریکی در محیط‌های پرخطر، اتصالات ضد انفجار (Explosion-Proof Connections) طراحی و استفاده می‌شود. این اتصالات از نفوذ گازهای قابل اشتعال و گرد و غبار جلوگیری می‌کنند و خطر جرقه یا آتش‌سوزی را کاهش می‌دهند.

این تجهیزات معمولاً از آلیاژهای مقاوم در برابر خوردگی ساخته شده‌اند و برای استفاده در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی ضروری هستند. این اتصالات از انواع تجهیزات ضد انفجار است که به دقت طراحی شده‌اند تا ضمن حفظ عملکرد، امنیت بالا را در برابر شرایط سخت محیطی تضمین کنند.

گلند ضد انفجار

 گلند ضد انفجار (Explosion-Proof Cable Gland)در برابر گازهای قابل اشتعال و شرایط جوی دشوار مقاومت دارند و یکی از اجزای کلیدی انواع تجهیزات ضد انفجار به شمار می‌روند. برای محافظت از کابل‌ها و جلوگیری از ورود آلودگی‌ها به سیستم‌های الکتریکی طراحی شده است. این گلندها از متریال‌های مقاوم در برابر فشار، حرارت و خوردگی ساخته می‌شوند و از ایمنی اتصال کابل‌ها در محیط‌های حساس مانند کارخانه‌ها و تاسیسات نفتی اطمینان حاصل می‌کنند.

پیشنهاد مطالعه: تکنیک های کاربردی برای تشخیص گلند تقلبی از اصل

درپوش ضد انفجار

به ‌منظور مسدود کردن ورودی‌های استفاده نشده در سیستم‌های ضد انفجار به کار می‌رود. درپوش ضد انفجار (Explosion-Proof Plug) به‌طور خاص برای جلوگیری از نفوذ گرد و غبار، رطوبت و گازهای اشتعال‌زا به داخل تجهیزات طراحی شده‌اند.

درپوش‌های ضد انفجار معمولاً از آلیاژهای مقاوم به دما و خوردگی ساخته می‌شوند و برای سیستم‌های الکتریکی و الکترونیکی حساس در صنایع خطرناک مانند پتروشیمی و پالایشگاه‌ها به کار می‌روند. این درپوش‌ها در دسته مهم‌ترین انواع تجهیزات ضد انفجار قرار دارند.

فلکسیبل ضد انفجار

برای حفاظت از کابل‌ها در محیط‌های پرخطر و دارای شرایط سخت ساخته شده است. این کانال‌های انعطاف‌پذیر از مواد مقاومی در برابر حرارت و مواد شیمیایی ساخته شده‌اند و در شرایط دشوار، کابل‌ها را از آسیب‌های مکانیکی و محیطی محافظت می‌کنند.

فلکسیبل ضد انفجار (Explosion-Proof Flexible Conduit)به دلیل انعطاف‌پذیری بالا، این تجهیزات در فضاهای محدود و پیچیده به راحتی نصب می‌شوند و جزو انواع تجهیزات ضد انفجار به شمار می‌آیند که ایمنی سیستم‌ها را در طول عمر بهره‌برداری حفظ می‌کنند.

تبدیل ضد انفجار

یک اتصال با سایز مختلف در سیستم‌های الکتریکی است و به شکلی طراحی شده‌ که در برابر گازهای اشتعال‌زا و فشارهای محیطی مقاوم باشند و از نفوذ خطرات به داخل سیستم جلوگیری کنند. 

تبدیل ضد انفجار (Explosion-Proof Adapter) در سیستم‌های ایمنی صنایع نفت، گاز و پتروشیمی خیلی اهمیت دارند. این لوازم از انواع تجهیزات ضد انفجار است که به عملکرد سیستم‌های الکتریکی کمک می‌کند.

استانداردهای بین‌المللی برای انواع تجهیزات ضد انفجار

در زمینه استانداردهای بین‌المللی برای انواع تجهیزات ضد انفجار، ابتدا باید به تعاریف و استانداردهای اصلی این تجهیزات در سراسر دنیا اشاره کنیم. این استانداردها شامل الزامات ایمنی ویژه‌ای است که از جمله آنها می‌توان به استاندارد ATEX اشاره کرد که در اتحادیه اروپا برای تجهیزات در مناطق خطرناک الزامی است.

استاندارد ATEX (ATmosphères EXplosibles) برای تأسیسات صنعتی که در معرض گازهای قابل اشتعال، گرد و غبار یا بخارات هستند، ضرورت دارد. در کنار ATEX، استانداردهای جهانی دیگر مانند IECEx و UL  نیز برای تایید ایمنی تجهیزات ضد انفجار کاربرد دارند. استاندارد IECEx از سوی کمیته بین‌المللی الکتروتکنیکی (IEC) ارائه شده و از نظر جهانی معتبر است.

استاندارد تجهیزات ضد انفجار شامل الزامات برای انواع مختلف تجهیزات مانند کابل‌ها، کلیدها، سوکت‌ها و غیره می‌شود که طراحی دقیق آنها مطابق با استانداردهای بین‌المللی ایمنی الزامی است.

 کاربردهای صنعتی انواع تجهیزات ضد انفجار

همانطور که درباره انواع تجهیزات ضد انفجار در این مطلب مطالعه کردید، کاربرد این تجهیزات در صنایع خطرناک و حساس است. در واقع در هر جایی که امکان بروز انفجار ناشی از گازهای قابل اشتعال، بخارات شیمیایی، یا گرد و غبار وجود دارد؛ به این لوازم نیاز است. 

تجهیزات ضد انفجار در صنایع نفت و گاز

در صنایع نفت و گاز، تجهیزات ضد انفجار مانند دوربین ضد انفجار، گلندها، کلیدها و لیمیت سوییچ‌ها برای ایمن‌سازی تأسیسات پالایشگاهی و ایستگاه‌های پمپاژ استفاده می‌شوند. این تجهیزات با جلوگیری از جرقه‌های احتمالی، خطر انفجار را کاهش می‌دهند.

تجهیزات ضد انفجار در صنایع شیمیایی

صنایع شیمیایی به دلیل وجود بخارات و مواد شیمیایی خطرناک، نیازمند تجهیزاتی با استانداردهای خاص هستند. تجهیزاتی چون سوکت‌ها، کاور ضد انفجار و پلاگ‌های ضد انفجار برای اتصال ایمن در محیط‌های حساس بسیار رایج هستند.

نکات کلیدی در نگهداری انواع تجهیزات ضد انفجار

• بازرسی دوره‌ای؛ تمامی تجهیزات باید طبق برنامه زمانی منظمی بررسی شوند تا از سلامت عملکرد آن‌ها اطمینان حاصل شود.
• پاکسازی تجهیزات با استفاده از مواد مناسب و روش‌های غیر جرقه‌زا اهمیت دارد و یکی از بخش‌های مهم نگهداری از تجهیزات ضد انفجار است.
• هر گونه خرابی در قطعات باید فوراً رفع یا تعویض شود تا از خطرات جلوگیری شود.
• استفاده و نگهداری از تجهیزات طبق توصیه‌های شرکت سازنده الزامی است.

سخن پایانی

استفاده از انواع تجهیزات ضد انفجار در صنایع حساس نه تنها ایمنی کارکنان و تأسیسات را تضمین می‌کند، بلکه به بهره‌وری و طول عمر سیستم‌ها کمک می‌کند. آشنایی با استانداردها، انتخاب درست و رعایت اصول نگهداری، سه عنصر مهم برای موفقیت در استفاده از این تجهیزات هستند. شما با مراجعه به بخش مقالات شرکت صهبا می‌توانید از اطلاعات بیشتری در این حوزه بهره‌مند شوید. این شرکت با فروش محصولات و تجهیرات ضد انفجار و نظارتی حامی شما خواهد بود.

سوالات متداول

• چرا نگهداری تجهیزات ضد انفجار اهمیت دارد؟

نگهداری مناسب این تجهیزات خطرات ناشی از انفجار و خرابی را کاهش داده و عمر تجهیزات را افزایش می‌دهد.

• چگونه می‌توان از استاندارد بودن تجهیزات ضد انفجار مطمئن شد؟

تجهیزات دارای گواهینامه‌هایی مانند ATEX یا IECEx تضمین کیفیت و ایمنی دارند.

• چه زمانی باید تجهیزات ضد انفجار را تعویض کنیم؟

هر گونه خرابی قابل‌توجه، کاهش عملکرد یا اتمام عمر مفید تجهیزات نیاز به تعویض دارد.